Wie denkt dat de PvdA met een paar quick fixes het enorme verlies van afgelopen verkiezingen zal weten te repareren komt bedrogen uit. Dit heeft niet eens zozeer te maken met de omvang als wel met het karakter van het verlies. Met de gemeenteraadsverkiezingen in het vooruitzicht is het wat dat aangaat alle hens aan dek.
Het winnen of verliezen van verkiezingen gaat normaal langs gebruikelijke patronen. Verliezen betekent dat waar je groot was je nu wat minder groot bent en waar je al klein was je nog wat kleiner bent. Omgekeerd geldt dat evenzo bij winnen. Dus, waar je groot was, ben je nog groter en waar je al klein was, ben je nu wat minder klein. Winnen en verliezen in de politiek is als eb en vloed. De werking is grof genomen in ieder stembureau hetzelfde. Een verlies is eenvoudig te corrigeren met een nieuwe partijleider, een nieuw populair standpunt of een meer gedegen campagne.
Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in 2014 verloor de PvdA uitermate netjes. Het verlies was zeer fors, maar keurig in balans. Dit valt ook te zien in de regressiegrafieken die te maken zijn. De PvdA in Rotterdam verloor in 2014 zeer aanzienlijk ten opzichte van 2010. Het was bijna een halvering. Maar met een R2 die op 0,91 ligt wordt duidelijk dat het verlies zich gelijkmatig over de hele stad voltrok. Het was een patroon dat zich bij de PvdA in talloze gemeenten in Nederland voltrok. Het is het type verlies dat -hoe vervelend ook- relatief eenvoudig weer te herstellen is. Door de aandacht te richten op de hotspots is de achterban weer terug te winnen.
Het ging mis in 2015 tijdens de Provinciale Statenverkiezingen. De PvdA verloor wederom. Maar nu was er niet langer sprake van een net verlies. De partij implodeerde. Dit valt op te maken uit de regressiegrafieken die van iedere gemeente te maken zijn. In Leiden bedroeg de R2 nog maar slechts 0,05. Boven de 0,8 is een gezond cijfer als het gaat om winnen of zoals in dit geval verliezen. In sommige stemgebieden waar de partij klein was, is ze nog kleiner geworden, maar soms ook relatief groter geworden. Terwijl in stemgebieden waar de PvdA groot was, is ze in sommige gebieden fors kleiner geworden en in andere gebieden juist niet. We noemen dit een implosie. Ook dit patroon herhaalt zich bij de PvdA door het hele land.
Daarmee was in 2015 al duidelijk dat er iets goed mis was. Verloor de PvdA in 2014 nog fors maar gelijkmatig, in 2015 liepen hele contigenten kiezers van de PvdA weg. De PvdA implodeerde. En dat is niet zo makkelijk op te lossen. Er is meer nodig dan een hippe campagne, andere lijsttrekker of aansprekend programma. En dat bleek ook wel in 2017. Het kost jaren om de schade uit 2015 weer ongedaan te maken en tussentijds zal er vooral sprake moeten zijn van beperking van de schade.
Dit is geen gemakkelijke opgave omdat het politieke krachtenveld rond de PvdA eveneens sterk is gemuteerd. Zo is de PvdA de band met de niet-kiezer bijna volledig kwijtgeraakt. De niet-kiezer is niet langer makkelijk te overtuigen een stem op de PvdA te overwegen. Ook is er een veelheid aan partijen actief rond de PvdA die als een zwerm agressieve bijen rond de PvdA hangen. Haalt de PvdA uit naar de ene partij om kiezers terug te halen, gaat er onmiddellijk een aantal andere partijen er met de rest van de PvdA-buit vandoor. Een vrijwel onmogelijke situatie.
Op lokaal niveau is het politieke landschap voor menig PvdA-afdeling eveneens sterk gewijzigd. Had de PvdA in 2012 nog een bovenmatige steun in de steden, in 2017 is ook dat sterk gemuteerd. In 2017 blijkt de PvdA in alle vijf de urbane gebieden ongeveer even groot te zijn. In de urbane bastions van de PvdA is het verlies harder aangekomen dan in die urbane gebieden, waarvan oudsher de steun voor de PvdA sowieso al relatief minder was. In combinatie met de implosie in 2015 die we reeds zagen, is dat een zeer zorgelijke ontwikkeling.
De verandering zien we ook in de grote steden. Zo heeft in Amsterdam de PvdA nog vooral steun in stembureaugebieden in Zuidoost en Noord als we kijken naar waar de 50 procent van de steun voor de PvdA in Amsterdam vandaan komt.
In Rotterdam ziet het beeld er nog minder rooskleurig uit.
Met de gemeenteraadsverkiezingen in aantocht zit er voor de PvdA niets anders op dan op lokaal niveau alles uit de kast te trekken om een verlies in 2018 zoveel mogelijk te beperken. Dat betekent een zeer gerichte en uiterst assertieve campagne die precies die mensen aanspreekt die voor de PvdA te behouden zijn of terug te winnen zijn met een boodschap die precies op die doelgroepen zijn afgestemd. Een simpele makkelijke oplossing bestaat er op dit moment voor de PvdA niet.