Niet alleen daalt de opkomst tijdens gemeenteraadsverkiezingen gestaag, ook hebben landelijke partijen steeds meer moeite om voldoende kandidaten te vinden om in alle gemeenten deel te nemen aan de lokale verkiezingen. En deze negatieve trend zal zich in de toekomst in hevigere mate doorzetten. Deels is dit toe te schrijven aan dalende ledenaantallen van landelijke politieke partijen, waardoor er eenvoudigweg te weinig mensen zijn die op lokaal niveau hetzij in een bestuur willen plaatsnemen, hetzij een lijst willen vullen zodat de partij aan de verkiezingen deel kan nemen. Alhoewel de landelijke partijen moeten inleveren aan leden, zorgen de nieuwe partijen dat het totaal aantal leden van politieke partijen de afgelopen jaren toch redelijk op pijl is gebleven. Maar dat is dus geen reden tot vreugde.
Pim Fortuyn zorgde voor opleving ledenaantallen
Sinds 1982 is de trend van het aantal leden dalende, zoals uit bijgaande grafiek blijkt. Opgemerkt moet worden dat partijen die in de loop van de tijd gefuseerd zijn, voor hun fusiedatum geen leden toegewezen krijgen. Dat vertekent het beeld enigszins, maar doet niets af aan de trend. Vanaf 2001 zien we een kentering. Dit is het jaar waarin Pim Fortuyn op het politieke toneel verscheen. Het aantal leden nam snel toe en is sindsdien redelijk op pijl gebleven. Omdat de LPF maar kort heeft bestaan en de PVV slechts 1 lid telt, is de toename van het aantal leden toe te schrijven aan de andere partijen in de Tweede Kamer.
Niet klassieke maar nieuwe partijen zogen voor ledenaanwas
En hoewel het totaal aantal leden van politieke partijen sinds 2002 redelijk stabiel is gebleven, weten de klassieke partijen de aanwas van nieuwe leden niet vast te houden. Vooral de klassieke partijen CDA en VVD dalen gestaag door. De PvdA weet na een aanvankelijke daling tot 1996 te stabiliseren tot 2007, waarna ook daar een daling zich voordoet. Het zijn de nieuwe partijen die het verlies van de oude partijen compenseren, met opvallende groeiers zoals D66 sinds 2008 en de nieuwkomers Partij voor de Dieren en 50+ die voorkomen dat het aantal leden van de politieke partijen onder de 250.000 zakt. Het zal niet lang meer duren voordat de SGP met 3 zetels in de kamer meer leden heeft dan de VVD met 41 zetels de grootste partij in de Tweede Kamer.
Landelijke partijen moet afhaken in steeds meer gemeenten
De daling van het aantal leden van politieke partijen staat symbool voor de afnemende politieke interesse van de burger. Naast het eerder genoemde effect dat politieke partijen worden uitgehold en eenvoudigweg te weinig mensen overhouden om in alle gemeenten florerende afdelingen te onderhouden, die met voldoende en kwalitatieve personen aan gemeenteraadsverkiezingen kunnen deelnemen in de toekomst, wordt ook de continuïteit van de partijen zelf ernstig aangetast. Dit blijkt als we de daling van de politieke partijen in de afgelopen jaren onder de loep nemen.
Netto ledengroei per politieke partij
Het afgelopen jaar heeft de VVD netto 2866 leden verloren. Daarmee is in één klap de winst van 2011 en 2012 ongedaan gemaakt. Terwijl CDA en ChristenUnie gestaag blijven dalen weten D66, Partij voor de Dieren en SGP de afgelopen jaren blijvend te groeien. De PvdA fluctueert sterk.
Ledendalingen groter dan netto negatief resultaat
Maar behalve het netto-resultaat is het ook van belang te kijken naar het aantal in- en uitschrijvingen. En wat blijkt, de VVD heeft in 2013 2995 nieuwe leden kunnen inschrijven. Met een netto-verlies van 2866 betekent dat dus dat de VVD in 2013 5791 leden heeft verloren. Tegenover ieder nieuwe lid, staan er twee die als lid worden uitgeschreven. Daarmee doet de VVD het net zo slecht als GroenLinks en een fractie slechter dan het CDA. Allebei de partijen die, in tegenstelling tot de VVD, niet de winnaars-bonus hebben.
Opvallend is dat waar PvdA en VVD in de Kamer ongeveer even veel zetels hebben, beide partijen samen de regering vormen en de PvdA in de opiniepeilingen hardere klappen krijgt dan de VVD, de PvdA in 2013 er in is geslaagd in ledenaantal te blijven groeien. Tegenover tien leden die uitgeschreven werden, stonden dertien leden die werden ingeschreven. Daarbij wordt opgemerkt dat het aantal uitschrijvingen bij beide partijen ongeveer even hoog is, waarbij de PvdA meer leden van de VVD heeft. De PvdA is blijkbaar beter dan de VVD in staat haar leden te behouden.
Ook trouwe leden zeggen op en tasten ruggengraat partijen aan
Grote vraag is wie die leden zijn die opzeggen. Gelet op het structureel dalend aantal leden bij de klassieke partijen, zijn het niet alleen de leden die onlangs lid zijn geworden die teleurgesteld weer afdruipen. Het kan niet anders dan dat het ook leden zijn die al langer lid zijn. In het geval van de VVD waar Joris Voorhoeve al een overstap maakte naar D66 en oud-medewerker van Frits Bolkestein Joshua Livestro zijn lidmaatschap opzegde. De lijst is langer en allen staan ze symbool voor een hele generatie VVD’ers die de partij de rug toekeren. Maar met het vertrek van deze oud-gedienden vertrekt ook bepaalde kennis en ervaring. Iets wat zonder meer ook bij andere partijen speelt.
In o.a. Schijndel, Laarbeek, Zandvoort, Eemnes en Wageningen moeten landelijke partijen afhaken bij gemeenteraadsverkiezingen bij gebrek aan mensen
Al jaren dalen de ledenaantallen van de klassieke politieke partijen zoals CDA, PvdA en VVD. Na de opkomst van Pim Fortuyn is er een opleving van mensen die zich aansluiten bij politieke partijen. Terwijl CDA en VVD blijven dalen, stabiliseert de PvdA aanvankelijk. Nieuwe partijen als Partij voor de Dieren en 50+ zorgen dat het totaal aantal leden redelijk op pijl blijft. Maar de mogelijkheid om in veel gemeenten actief te zijn als politieke partij staat daarmee niet minder onder druk. Integendeel zelfs.
Het dalende netto ledental van politieke partijen zorgt daarnaast voor een vertekend beeld. Het aantal leden dat wordt uitgeschreven, door de aanwas van nieuwe leden, is aanzienlijk groter dan het netto negatief resultaat. De VVD doet het daarin slechter dan de PvdA. Hoewel het niet met zekerheid is vast te stellen, leeft de veronderstelling dat het niet alleen maar zeer recente leden zijn die hun lidmaatschap opzeggen, maar dat het ook leden zijn die al langer lid zijn die zich laten uitschrijven. Daarmee gaat kostbare kennis en ervaring die de partijen nodig hebben om op lokaal succesvol te functioneren verloren. En met, in het geval van de VVD een verhouding één erbij staat tot twee eraf, blijven de nieuwe leden maar relatief kort lid. Daar kun je moeilijk een toekomst mee bouwen.
In combinatie met het feit van de kortere zittingsduur van raadsleden en wethouders, kan de kwaliteit van het lokaal bestuur onder druk komen te staan. Als resultaat zullen landelijke partijen in de toekomst vaker niet aan verkiezingen in gemeenten kunnen deelnemen bij gebrek aan mensen. Dit maakt de VVD al mee in bijvoorbeeld Schijndel en Laarbeek, GroenLinks in Zandvoort, de SP in de Amsterdamse stadsdelen Zuid en ZuidOost en in Eemnes en ook de SGP in Wageningen moet verstek laten gaan. Van 50+ en PVV is bekend dat ze het organisatorisch niet aankunnen in gemeenten mee te doen en hebben dan ook besloten de aandacht te richten op de Europese verkiezingen. In het gat dat landelijke partijen laten ontstaan kunnen lokale partijen springen. Maar deze partijen ontberen weer de aansluiting met de landelijke politieke circuits. Dat verzwakt de binding tussen lokaal en landelijk beleid. Alleen D66 lijkt de dans te ontspringen en doet mee in meer gemeenten dan tevoren. Maar deze partij heeft dan ook sinds 2009 bijna 14.000 leden netto bij kunnen schrijven. Meer dan welke partij dan ook.
Alternatieve vormen van betrokkenheid bij politieke partijen dringend gewenst
“Politieke partijen zullen een alternatief moeten vinden voor het klassieke lidmaatschapsmodel. Nieuwe manieren moeten worden gevonden om mensen te binden aan landelijke politieke partijen, althans als men in de toekomst een rol van betekenis wil blijven spelen op lokaal niveau. Er kan gedacht worden aan participatie in een politieke partij zonder lidmaatschap. Een experiment van de PvdA om PvdA-stemmers in Amsterdam de lijsttrekker te laten kiezen in plaats van alleen door de partijleden is om die reden meer dan interessant. Helaas vond dit experiment uiteindelijk geen doorgang. Landelijke politieke partijen moeten met hun tijd mee. Doen ze dat niet, dan zullen ze op termijn op lokaal niveau een marginaal bestaan gaan leiden”, aldus Frank van Dalen, voorzitter Politieke Academie.